- Termomodernizacja budynku - czego wymaga prawo?
- Jakie rodzaju materiały ociepleniowe są dostępne na rynku?
- Czym najlepiej ocieplać ściany?
- Czym docieplić podłogę?
- Czym ocieplić dach?
- Jakie rodzaje drzwi zewnętrznych dostępne są na rynku?
- Jakie przysługują dotacje do termomodernizacji w 2023 r.?
- Jakie zmiany wprowadzono w programie Czyste Powietrze?
- Komu przysługuje dofinansowanie w wysokości 100%?
Gdy rosną ceny nośników energii, w górę idą rachunki za ciepło. Latem się tym zbytnio nie przejmujemy, ale o zimie wielu właścicieli domów myśli ze strachem. Żeby mniej płacić za ogrzewanie, nie wystarczy wymiana źródła ciepła na nowoczesne. Kluczowe jest najważniejsze z przedsięwzięć termomodernizacyjnych, czyli ocieplenie budynku.
Pod pojęciem termomodernizacji kryją się różne działania, służące zmniejszeniu zużycia energii cieplnej. To docieplenie przegród, wymiana stolarki, wymiana lub modernizacja systemów grzewczych i wentylacyjnych. W tym tekście zajmiemy się właśnie ociepleniem.
Termomodernizacja jest kosztowna, można jednak dostać na nią od państwa dofinansowanie, czyli zwrot części wydatków. Dwa podstawowe narzędzia, umożliwiające inwestorom indywidualnym odzyskanie pieniędzy, to program Czyste Powietrze i ulga termomodernizacyjna.
Spory potencjał dostrzegają w termomodernizacji producenci materiałów budowlanych, którzy intensywnie włączają się w jej promocję. I nic w tym dziwnego - nowych domów buduje się u nas rocznie koło 100 tys., takich do zmodernizowania mamy jakieś 3 mln!
Czego wymaga prawo?
Przepisy dotyczące zapotrzebowania budynków na energię zostały w ostatnich latach mocno zaostrzone. Obowiązujące Warunki Techniczne 2021 pozwalają wznosić jedynie takie domy, o których jeszcze do niedawna mówiono, że są energooszczędne.
Współczynnik przenikania ciepła U ścian zewnętrznych w nowym domu nie może dziś przekraczać 0,20 W/(m2·K). W starszych budynkach jest on często kilkukrotnie wyższy, np. na początku lat 80. XX w. zgodne z przepisami U ścian wynosiło 0,75 W/(m2·K). Odnośnie dachów i stropodachów, dopuszczalny poziom współczynnika przenikania ciepła U wynosi 0,15 W/(m2·K), podłóg na gruncie - 0,3.
Jeśli inwestor chce przy termomodernizacji skorzystać ze wsparcia państwa, musi ocieplić przegrody zgodnie z WT 2021. Jeśli nie chce rządowej pomocy - niekoniecznie, bo docieplenie domu (do 12 m wysokości) zwykle nie wymaga zgłoszenia do urzędu, więc jego parametry można dobrać dowolnie.
Presja na docieplanie starszych domów będzie rosła. Pakiet aktów prawnych Fit for 55 (Gotowi na 55) ma doprowadzić do zmniejszenia emisyjności unijnej gospodarki o 55% do 2030 r. (względem roku 1990). To etap pośredni przed zakładanym osiągnięciem neutralności klimatycznej w roku 2050. Bez przeprowadzonej na wielką skalę termomodernizacji tych celów nie da się osiągnąć.
Przed najazdem Rosji na Ukrainę unijni urzędnicy mówili o konieczności ocieplenia do 2030 r. 90% budynków w państwach wspólnoty. Pojawiły się nawet pomysły wyburzania tych, które do gruntownej termomodernizacji się nie nadają. Rząd PiS regulacjom przyjętym przez Parlament Europejski w ramach pakietu Fit for 55 się sprzeciwia. Co niekoniecznie coś zmieni, bo te rozwiązania przyjmowane są większością kwalifikowaną, a nie jednomyślnie.
Czym ocieplamy?
Przegrody zewnętrzne ociepla się na ogół styropianem (ściany, podłogi, dachy płaskie) bądź wełną mineralną (ściany, dachy). Tam, gdzie styropian (polistyren ekspandowany EPS) może mieć kontakt z wodą, lepiej zastosować jego odmianę hydrofobową (o obniżonej nasiąkliwości) albo styrodur, czyli polistyren ekstrudowany XPS. Do izolacji poddaszy i dachów stosowana jest też piana poliuretanowa - nanoszona natryskowo (PUR) albo w postaci gotowych płyt (PUR i PIR).
Podstawowe materiały ociepleniowe, tj. styropian i wełna mineralna, wykazują podobne właściwości izolacyjne, jednak poza tym istotnie się różnią - nasiąkliwością, elastycznością, izolacyjnością akustyczną, wytrzymałością na obciążenia i odpornością na chemikalia.
Styropian jest lekki i sztywny. To materiał samogasnący, który słabo izoluje akustycznie. Jest odporny na wilgoć, lecz nie na działanie niektórych rozpuszczalników, dlatego nie wolno stosować go razem z lepikami, farbami rozpuszczalnikowymi i niektórymi klejami. Cechuje go niska paroprzepuszczalność, co ma znaczenie przy ocieplaniu wilgotnych ścian - obłożenie ich tym materiałem utrudni wysychanie.
Wełna mineralna jest niepalna, zacznie cięższa i elastyczna, dzięki czemu szczelnie wypełnia przestrzenie, w których jest układana. Dobrze izoluje akustycznie, choć nie w każdym układzie. Jest odporna na chemikalia i wysoką temperaturę. Ma dużą paroprzepuszczalność, lecz jest nasiąkliwa. Zamoczona traci właściwości izolacyjne, dlatego należy zabezpieczyć ją przed wilgocią. Do ocieplania ścian stosuje się płyty z wełny mineralnej półtwarde i twarde, na poddaszach lepiej wykorzystać płyty miękkie albo rolowane maty. Współczynnik przewodzenia ciepła λ (lambda) wełny i styropianu jest podobny i wynosi między 0,030 a 0,045 W/(m·K).
Lambda płyt z pianki poliuretanowej może być nawet niższa, co oznacza, że wystarczy cieńsza izolacja. Płyty są lekkie, wodoodporne, nierozprzestrzeniające ognia. Na skośnym dachu taką izolację można układać jako nakrokwiową.
Na użytkowych poddaszach stosuje się również izolację z piany PUR (przeważnie otwartokomórkowej) układanej natryskowo. Ma ona dobrą izolacyjność (λ 0,036- 0,040 W/(m·K)), jest paroprzepuszczalna i bardzo lekka (do 10 kg/m3), więc nie obciąża specjalnie konstrukcji dachu. Jest też rozprężna - wciska się we wszelkie zakamarki i dokładnie wypełnia przestrzeń, w której jest układana.
Ocieplenie ścian
Żeby najpopularniejsza w naszym kraju, dwuwarstwowa przegroda osiągnęła wymagany przez WT 2021 poziom współczynnika przenikania ciepła U, mur obkłada się izolacją o grubości 15-20 cm. Prace prowadzi się jedną z dwóch metod: lekką mokrą lub lekką suchą.
W metodzie lekkiej mokrej (ETICS) izolację termiczną ze styropianu lub wełny przykleja się do ścian i zwykle pokrywa tynkiem cienkowarstwowym. Ciężar ocieplenia wraz z tynkiem wynosi 10-30 kg/m², stąd lekka w nazwie. Mokra, bo do rozrabiania kleju i tynku potrzebna jest woda.
Ściana ocieplona tym sposobem wykazuje dobre parametry termiczne, ale ta technologia ma również wady. Można ją realizować wyłącznie przy sprzyjającej pogodzie (bez deszczu, silnego wiatru, intensywnego słońca, przy temperaturze 5-25°C), jest też wrażliwa na błędy wykonawców.
W metodzie lekkiej suchej, ocieplenie i warstwę elewacyjną podtrzymuje ruszt, mocowany mechanicznie, przy użyciu gwoździ, śrub, kołków - bez klejów i zapraw. Izolację termiczną (na ogół wełnę) układa się między listwami rusztu, do którego później przytwierdzana jest elewacja. Metoda jest prosta i nie wymaga dużego doświadczenia. W ten sposób można ocieplać wszelkie ściany: stare, nowe, murowane, drewniane, przy każdej pogodzie (pod warunkiem zabezpieczenia wełny przed deszczem). Elewację może stanowić np. drewniana oblicówka, blacha.
Bez względu na zastosowaną metodę ocieplenie ścian zewnętrznych ma być ciągłe, co oznacza, że zaizolowane powinny zostać również ściany fundamentowe. Stosuje się do tego materiały odporne na ściskanie i wilgoć (twardy styropian fundamentowy, polistyren ekstrudowany).
Ocieplenie podłogi
Ocieplenie podłogi na gruncie wiąże się z koniecznością opuszczenia pomieszczeń, w których prowadzone są prace. Wykonanie izolacji i posadzki na istniejącej podłodze zwykle nie jest możliwe, ponieważ wyraźnie zmniejszyłoby wysokość wnętrza, dlatego roboty rozpoczyna jej demontaż.
W przypadku podłogi z desek na legarach, opartych na słupkach z cegły lub betonu, po jej usunięciu zostaje wystarczająco dużo miejsca na ułożenie nowych warstw. Jeśli starą posadzkę ułożono na betonie, skuwa się go i wybiera znajdującą się pod nim ziemię, aby mieć do dyspozycji przynajmniej 20 cm głębokości. Tę przestrzeń wypełnia później betonowy podkład, izolacja przeciwwilgociowa (z grubiej folii albo papy), ocieplenie, wylewka i posadzka. Żeby osiągnąć wymagany przez WT 2021 poziom współczynnika U, w nowych domach stosuje się ocieplenie o grubości 12-15 cm. W remontowanych nie zawsze jest do dyspozycji tyle przestrzeni, dobrze jednak, żeby było to przynajmniej 8 cm. Materiał termoizolacyjny, np. twardy styropian typu dach/podłoga, zaleca się układać w dwóch warstwach na mijankę.
Do ocieplenia podłogi można wykorzystać również materiały zasypowe, np. keramzyt. To lekkie kruszywo budowlane, wypalane z gliny. Niepalne, odporne na wodę, działanie pleśni i gryzoni. Izoluje gorzej niż styropian, dlatego trzeba układać go mniej więcej dwa razy grubiej. Przy keramzycie można jednak zrezygnować z chudziaka i piaskowej podsypki.
Łatwiej ocieplenie podłogi wykonać w domu z podpiwniczeniem. Materiał izolacyjny (np. płyty styropianowe typu fasada) mocuje się wówczas na suficie piwnicy.
Ocieplenie dachu
Najczęściej wybierane dachy skośne ociepla się, układając materiał izolacyjny na krokwiach, albo (i ten wariant jest dużo popularniejszy) pod krokwiami i wypełniając przestrzenie pomiędzy nimi. Nad izolacją nakrokwiową warto się zastanowić, gdy inwestor nie chce tracić wysokości pomieszczeń na poddaszu. Przeważnie wykonuje się ją z płyt PIR.
Przy rozwiązaniu bardziej typowym, czyli ocieplaniu dachu od dołu, zaleca się ułożenie materiału izolacyjnego (zwykle wełny) dwuwarstwowo - pomiędzy krokwiami i pod nimi (na dodatkowym poprzecznym ruszcie). Dolna warstwa pozwala zwiększyć grubość izolacji i zniwelować wpływ krokwi jako mostków termicznych.
Aby spełnić wymagania WT 2021, za minimum należy uznać ocieplenie połaci wełną lub innym materiałem o λ = 0,039 W/(m·K) o grubości 30 cm. Taka warstwa umożliwi uzyskanie współczynnika U nie wyższego niż 0,15 W/(m2·K).
Alternatywą wełny jest pianka PUR, wytwarzana na budowie i nanoszona natryskowo za pomocą agregatu. Do tej roboty trzeba zatrudnić fachowców dysponujących odpowiednim sprzętem. Prace idą szybko - na zaizolowanie całego poddasza wystarczy od kilku do kilkunastu godzin. To izolacja bezspoinowa, jej prawidłowe naniesienie eliminuje ryzyko powstania mostków cieplnych. Jest odporna na działanie pleśni, ale w porównaniu z wełną ma gorsze właściwości ogniochronne.
W obu przypadkach ocieplenie zabudowuje się płytami gipsowo-kartonowymi. Lekkie i niepalne karton-gipsy mocuje się do przytwierdzonego do krokwi rusztu z drewnianych łat, albo profili stalowych.
Wymiana stolarki
Jej najważniejszą cechę, czyli izolacyjność cieplną, opisuje współczynnik przenikania ciepła U, o którym pisaliśmy na początku. Znaczenie ma również izolacyjność akustyczna, opisywana przez współczynnik Rw. Im jest on wyższy, tym lepiej tłumione są dobiegające z zewnątrz hałasy. Inwestorzy szukają okien i drzwi antywłamaniowych. Trzeba mieć jednak świadomość, że te nie tyle zatrzymają złodzieja, co utrudnią mu wejście do środka. Polska Norma wyróżnia 6 klas odporności na włamanie (od RC1 do RC6), stolarka w trzech najniższych długo stawia opór tylko słabo przygotowanym złodziejom. A w domach jednorodzinnych raczej nie montuje się produktów klas wyższych niż RC3.
Tu zajmiemy się tylko drzwiami.
Wejściowe mają mieć minimum 90 cm szerokości i 200 cm wysokości (w świetle ościeżnicy). Lepiej, gdy otwierają się na zewnątrz - takie skrzydło trudniej wyważyć, drzwi są szczelniejsze, bo wiatr dociska je do ościeżnicy. Nie zajmują też miejsca w wiatrołapie. Ale na schodach potrzebny jest podest o głębokości przynajmniej 1,5 m.
Produkuje się je z drewna, metalu, PVC, włókna szklanego. Ramy drzwi drewnianych są wykonywane z surowca klejonego warstwowo. Skrzydło może wzmacniać ukryta wewnątrz stalowa blacha. Jego powierzchnia jest gładka, albo ozdobiona listwami czy kasetonami.
Drzwi metalowe to rama ze stali lub aluminium, wypełniona materiałem termoizolacyjnym i osłonięta z obu stron blachą. Szkielet drzwi stalowych (taką konstrukcję mają drzwi antywłamaniowe) stanowią kształtowniki, usztywnione prętami (profilowaną blachą, kratownicą) i wypełnione izolacyjną pianką poliuretanową, wełną mineralną lub styropianem. Poszycie to stalowa blacha, grube płyty wiórowe lub wodoodporna sklejka, wykończone fornirem albo laminatem.
Drzwi aluminiowe mają ramy z dwu- lub trzykomorowych profili i ocieplenie, jak stalowe. Ramę wypełniają zwykle aluminiowe panele, których powierzchnia może być anodowana, malowana proszkowo, wykończona okleiną.
Drzwi z tworzywa wytwarza się z wielokomorowych profili z utwardzonego PVC, wzmocnionych wkładami ze stali ocynkowanej bądź aluminium. Między profilami znajduje się wypełnienie z gładkich lub wytłaczanych plastikowych płyt, często zespolonych z ociepleniem z pianki poliuretanowej. Takie drzwi barwi się na etapie produkcji materiału lub wykańcza okleiną.
Dotacje do termomodernizacji w 2023 r.
Pytanie Czytelnika: Słyszałem, że przy wymianie okien i dociepleniu domu można dostać 100% zwrotu poniesionych kosztów z programu Czyste Powietrze. Czy to prawda? Czy taka dotacja przysługuje każdemu?
Rzeczywiście, z wielu stron słychać, że z nowej odsłony programu Czyste Powietrze można dostać nawet 100% dofinansowania na rozmaite przedsięwzięcia termomodernizacyjne - wymianę stolarki okiennej i drzwiowej, docieplenie przegród, nowe źródło ciepła itd. Jest tu jednak jedna mała gwiazdka, jak to zgrabnie ujął Paweł Mirowski, pełnomocnik premiera ds. programu Czyste Powietrze i wiceprezes Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Trzeba też zauważyć, że tak duże dofinansowanie przysługuje wyłącznie osobom o niskich dochodach i po spełnieniu wielu warunków.
Program Czyste Powietrze
Rządowy program Czyste Powietrze ruszył pod koniec września 2018 r. Deklarowany budżet to 103 mld zł, z czego 83,3 mld zł przeznaczono na dotacje, a 20 mld zł na pożyczki, udzielane na preferencyjnych zasadach.
Od początku podkreślano, że głównym celem programu jest poprawa jakości powietrza i zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych. Co nastąpi w wyniku podniesienia efektywności energetycznej istniejących budynków jednorodzinnych, po wymianie niespełniających norm kopciuchów i dociepleniu przegród (ścian, dachów). Po rosyjskiej agresji na Ukrainę termomodernizacja stała się jeszcze istotniejsza, głównie ze względu na szalejące ceny nośników energii.
3 stycznia 2023 r. weszła w życie nowa odsłona programu, w której podniesiono progi dochodowe, zwiększono wysokość dotacji i większy nacisk położono właśnie na kompleksową termomodernizację.
O dofinansowanie z Czystego Powietrza mogą ubiegać się osoby fizyczne, będące właścicielami lub współwłaścicielami domów jednorodzinnych oraz lokali mieszkalnych z wyodrębnioną księgą wieczystą, wydzielonych w budynkach jednorodzinnych. Dom musi być oddany do użytkowania - dotacje przysługują wyłącznie przy remontach, nie przy stawianiu nowych budynków!
Umowy będą podpisywane do końca 2027 r., wydatkowanie środków zakończy się we wrześniu 2029 r.
Dla kogo te 100%?
Wsparcie z programu Czyste Powietrze przysługuje osobom, które rocznie zarabiają nie więcej niż 135 tys. zł (według ostatniego zeznania podatkowego). Już wcześniej beneficjentów, według ich malejących dochodów, podzielono na trzy grupy - na uprawnionych do podstawowego, podwyższonego i najwyższego poziomu dofinansowania.
Maksymalna dotacja, do 100% poniesionych kosztów i do 135 tys. zł (plus 1200 zł na audyt energetyczny), przysługuje przy najwyższym poziomie dofinansowania. Do ubiegania się o te pieniądze uprawnia miesięczny dochód poniżej 1090 zł na głowę w gospodarstwie wieloosobowym i do 1526 zł w gospodarstwie jednoosobowym, albo prawo do otrzymywania zasiłku. Na maksymalną kwotę dofinansowania zasłużymy tylko przeprowadzając kompleksową termomodernizację. Kiedy można o niej mówić, wyjaśnimy za chwilę.
Mała gwiazdka, o której mówił prezes Mirowski, to VAT, który nie jest kosztem kwalifikowanym. Nie pozwalają na to bowiem unijne przepisy, a program jest finansowany również ze środków europejskich. Beneficjenci otrzymają zatem zwrot do 100% poniesionych kosztów netto, podatek będą musieli zapłacić sami.
I jeszcze jedna uwaga - jeśli na termomodernizację domu wydamy np. 160 tys. zł (o co wcale nie trudno, gdy zainwestujemy w pompę ciepła, nową instalację grzewczą, wymienimy okna, drzwi i bramę garażową, porządnie ocieplimy ściany, dach i podłogi), to wciąż dostaniemy maksymalnie 135 tys. zł zwrotu.
Na pozostałych poziomach dofinansowania wsparcie jest mniejsze. Do ubiegania się o poziom podwyższony uprawnia miesięczny dochód poniżej 1894 zł na głowę w gospodarstwie wieloosobowym i do 2651 zł w gospodarstwie jednoosobowym. W tym przypadku niezbędne jest zaświadczenie o dochodach wydane przez miejski lub gminny ośrodek pomocy społecznej. Dostać można maksymalnie 99 tys. zł. Maksymalna dotacja przy podstawowym poziomie dofinansowania to 66 tys. zł. Tu jedynym ograniczeniem dochodowym jest poziom rocznych zarobków, nie przekraczający 135 tys. zł.
Uprawnieni do podwyższonego i najwyższego poziomu dofinansowania mogą też liczyć na prefinansowanie, czyli możliwość otrzymania pieniędzy przed rozpoczęciem remontu. Żeby dostać zaliczkę w wysokości do 50% dotacji, razem z wnioskiem o dofinansowanie trzeba przesłać umowę z wykonawcą na przeprowadzenie konkretnych prac, zgodnych z zapisami programu. Pieniądze wpłyną na jego konto.
Warunków jest więcej
Dotacja z programu Czyste Powietrze przysługuje na:
- wymianę, zakup, montaż źródła ciepła;
- instalację centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej;
- wentylację mechaniczną z odzyskiem ciepła;
- ocieplenie przegród budowlanych;
- stolarkę okienną i drzwiową;
- dokumentację (audyt energetyczny, projekty, ekspertyzy);
- mikroinstalację fotowoltaiczną.
Podstawowym warunkiem skorzystania z państwowego wsparcia jest likwidacja (zezłomowanie) nieefektywnego kotła na paliwo stałe (węgiel, drewno, pelety itd.). Dopuszcza się jedynie stosowanie kotłów na paliwo stałe, spełniających co najmniej wymagania 5 klasy (zgodnie z normą EN 303-5).
Na maksymalne kwoty dotacji, na każdym z poziomów dofinansowania, można liczyć jedynie przeprowadzając kompleksową termomodernizację.
Można o niej mówić, gdy zostały spełnione trzy warunki:
- przeprowadzono audyt energetyczny budynku;
- osiągnięto co najmniej jeden wskaźnik kompleksowej termomodernizacji, czyli zmniejszono zapotrzebowanie na energię użytkową do 80 kWh/(m²·rok), albo zmniejszono je o minimum 40%;
- zrealizowano w całości wariant z audytu energetycznego, gwarantujący osiągnięcie co najmniej jednego z wymienionych wyżej wskaźników.
Podsumowując, bez audytu, wymiany kopciucha na pompę ciepła, montażu instalacji fotowoltaicznej, ocieplenia przegród, na maksymalną dotację nie ma co liczyć. Na najwyższym poziomie dofinansowania bez kompleksowej termomodernizacji można dostać maksymalnie 79 tys. zł (z fotowoltaiką), bez paneli PV - 70 tys. zł. A jeśli zamiast pompy ciepła zamotujemy inne urządzenie grzewcze, dopuszczone przez program (np. kocioł na gaz), to dopłaty będą niższe o kolejne 20 tys. zł.
Co ważne, rozpoczęcie przedsięwzięcia (czyli wystawienie pierwszej faktury) musi nastąpić nie dalej, niż 6 miesięcy przed złożeniem wniosku o dofinansowanie. Prace trzeba zakończyć w ciągu 30 (poziom podstawowy i podwyższony) lub 36 miesięcy (najwyższy poziom dofinansowania).
Wszystkie urządzenia oraz materiały muszą być fabrycznie nowe, dopuszczone do obrotu oraz - jeśli wynika to z obowiązujących przepisów - posiadać deklaracje zgodności z zakresu bezpieczeństwa produktu. Usługi (np. montaż urządzenia grzewczego) muszą być wykonane przez osoby posiadające stosowne uprawienia.
Gdy idzie o stolarkę, montowane okna muszą spełniać Warunki Techniczne 2021. Podobnie z termoizolacją. Tu pojawiło się jeszcze jedno ograniczenie - państwo nie finansuje wymiany stolarki i docieplenia w budynkach, dla których wniosek o pozwolenie na budowę / jej zgłoszenie złożono po 31 grudnia 2013 r.
Redaktor: Janusz Werner
Na zdjęciu otwierającym: Docieplić trzeba nawet 2/3 polskich domów. (fot. Paroc)
Dodaj komentarz